سلطنتی  ضد فئودال ​​​​​​​

 علی عمادی  
رضاخان، «خان» نبود، قزاق بود و پهلوی تنها سلسله‌ای در تاریخ پادشاهی ایران شد که از زمین‌داری به سلطنت نرسید. همه سلسله‌های پادشاهی قبلی از هزاران سال قبل‌تر، فئودال‌هایی بودند که قدرت را از زمین می‌گرفتند. زمین به آنها پول و رعیت و در نتیجه سرباز و نیروی نظامی می‌بخشید و آنها به همین اتکا، زمین‌های بیشتری تصاحب می‌کردند و قلمرو و قدرت‌شان را گسترش می‌دادند. سلسله‌های پادشاهی در ایران وقتی قدرت زمین را زیر سم اسبان خود از یاد می‌بردند و در کاخ‌ها پناه می‌گرفتند، ازسوی زمین‌دار دیگری - ولو از سرزمینی دیگر - سرنگون می‌شدند و این چرخه برای هزاران سال تکرار شد.
ماجرای رضا میرپنج قزاق اما داستان دیگری بود. او قدرت را از زمین نگرفت و زمان این بخت را به او داد که به قدرت برسد. همین شد که پس از کسب قدرت، تازه به فکر زمین‌داری افتاد. اگر پیش از این یک خان، این بخت را داشت که روزی شاه شود، رضاشاه اول به شاهی رسید و بعد در تکاپوی خان شدن، زمین‌های زیادی را تصاحب کرد. شاید همین کمبود موجب شد اصرار بورزد که خان را به اسمش بچسباند و شاید این طعنه دیگرانی بود که این نقیصه را به رخ او می‌کشیدند؛ یا شاید این که او در زمان سلطنت به فئودال‌های بزرگ مناطق مختلف ایران همچون فرمانفرما یا شیخ خزعل سخت می‌گرفت و هرکدام را به‌سرعت ازبین می‌برد، به همین عقده مربوط باشد، هرچه بود، رضاخان، خان نبود، خان شد.
محمدرضا که قلدری پدر را هم نداشت، تا حدود دو دهه پس از سلطنت فرصت نیافت حقارت‌های گذشته را ترمیم کند. پس از کودتا، وقتی تازه اعتماد به نفس پیداکرد در پی کار ناتمام پدر افتاد؛ اما در مسیری دیگر. او نه می‌خواست و نه می‌توانست که با زور سرنیزه زمین‌دار شود، 
از این‌رو به تدبیر عوام‌گرایی، قدرت فئودالی را از خان‌ها گرفت تا هم آن چرخه هزاران ساله را از کار بیندازد، هم کمبود دیگری را جبران کند که هیچگاه به آن نرسید؛ محبوبیت. اصلاحات ارضی برای محمدرضا، یک تیر و چند نشان بود که البته شاید چندان به هدف ننشست. رعیت‌هایی که صاحب زمین شدند و دعاگوی «اعلیحضرت»، وقتی نتوانستند روزی سابق را از زمین بگیرند، به حاشیه شهرها آمدند و کمتر از دو دهه بعد، «شاه رفت» را جشن گرفتند.